De top 5 vragen die journalisten je stellen (en hoe je ze beantwoord)

Een journalist benadert je met vragen of je hebt een afspraak voor een interview – of dat nu voor de krant, televisie of radio is. Welke vragen kun je verwachten, en hoe kun je er op antwoorden? Wees goed voorbereid met deze top 5 van meest voorkomende interviewvragen.

Iedere journalist of interviewer heeft zijn eigen stijl en gesprekstechnieken. De ene journalist is befaamd om een pitbull aanpak (Sven Kockelmann, Tim Sebastian) en laat je meedogenloos in een fuik zwemmen. De andere journalist is van de soft skills en meelevend met zijn of haar gesprekspartner (Janine Abbring). Een derde gesprekspartner combineert dat het een lieve lust is (Twan Huys, Sonja Barend).

Hun eigen doel houden ze voor ogen als ze met je in gesprek gaan. Zeker als het een nieuwswaardig interview is. Nieuws betekent immers verslag doen van of een mening ophalen over een nieuwe gebeurtenis die hun lezers, kijkers of luisteraars aangaat. Ik schreef daarover deze 9 tips waarmee nieuws wordt geselecteerd. En dat willen ze uit je halen.

Soorten interviews

Het type interview beïnvloedt de vragen die op je worden afgevuurd. Je hebt bijvoorbeeld informatieve interviews. Deze interviews zijn gericht op het verzamelen van feiten, of algemeen commentaar. Die zijn vrij mild van aard. Er zijn nieuwsinterviews, gericht op feiten, meningen of commentaar van een expert bij een bepaalde kwestie, trend of persoon. Die kunnen zowel milde als harde vragen opleveren, afhankelijk van de aard, urgentie en impact van het onderwerp. En er zijn achtergrondinterviews waarin een wat groter of specifiek onderwerp of persoon – in de vorm van een biografie – wordt beschouwd. Meestal zijn die ook vrij mild.

Vervolgens beïnvloedt de interviewvorm de vragen. Bij een e-mailinterview – of een ‘vraaggesprek’ via Whatsapp of een chat – ligt de controle veelal bij jou. Bij een telefonisch interview, zeker als er rechtstreeks wordt ingebeld naar een tv- of radiostudio, is dat veel minder. Bij een ontmoeting – face to face – speelt je kleding, de locatie en je non-verbale communicatie ook nog een rol. Maak daarover vooraf afspraken.

Bedenk vooraf welke houding de journalist gaat aannemen. Denk aan het belang dat de journalist heeft. Hij of zij zal vriendelijk en mild zijn bij een feitenrelaas – je wordt geholpen een antwoord te formuleren – en naar mate het spannender wordt is de journalist doortastender en kritischer – de vragen worden speculatiever en confronterender. De context – de kwestie, de vorm, het doel – bepaalt welke soort vragen je voorgeschoteld krijgt.

De tijd en opbouw van het interview kan eveneens van invloed zijn op de soort vragen die je krijgt. Uiteraard worden open en gesloten vragen afgewisseld (open vraag begint meestal met een vragend voornaamwoord of vragend bijwoord (wie, wat, hoe, wanneer); een gesloten vraag met een werkwoord: vindt u …).

Bij een langer durend vraaggesprek merk je bij sommige journalisten een structuur. Bijvoorbeeld chronologisch (van ooit naar toekomst), een probleemstructuur (oorzaak, gevolg) of een onderzoeksgesprek (probleem, methodologie, resultaten, evaluatie of conclusies).

In sommige gevallen zijn er voorgesprekken. Dat kan bijvoorbeeld bij live-uitzendingen voor televisie en radio. Je krijgt dan een bureauredacteur aan de lijn die het gesprek doorneemt. Als het heel netjes gaat, krijg je tijdens de uitzending dezelfde vragen. Maar dat hoeft niet. Een andere variant is, dat je de eerste vraag wel doorkrijgt, maar de rest niet.

Goed, dit ter intro om iets meer over de context te kunnen zeggen. Wat volgt zijn de 5 meest voorkomende vragen gesteld door journalisten.

#1 De opener: algemeen of persoonlijke vraag

De meeste interviewers zullen een gesprek rustig beginnen. Als er ruim de tijd is omdat het gesprek later wordt uitgewerkt (in een artikel, of als radio-edit) is er ook geen noodzaak om stevig van wal te gaan. Als het interview live is, met beperkte tijd, dan nog zal de eerste vraag er meestal niet inhakken. De insteek van een opener is om je aan het praten te krijgen. Zo’n opener kan een persoonlijke vraag zijn, om je op je gemak te stellen (zoals: “Hoe ervaart u als nieuwe directeur deze organisatie?”). Het kan ook een vrij algemene vraag zijn (zoals: “Hoe zit u de ontwikkeling van …. ?”). Wordt de opener altijd gebruikt? Nee. Bij een persconferentie of een ‘overvalsinterview’ op straat krijg je het meestal gelijk voor je kiezen. Het kan geen kwaad overvalsinterviewen ook voor te bereiden en met enige regelmaat te oefenen.

#2 Informatieve vraag

Bij interviews waar kennisvergadering en feitenonderzoek een vooraanstaande rol hebben, zijn informatieve vragen de meest voorkomende. Ze komen uit het schoolboekje: de 5 W’tjes en de ene H. (Wie, wat, waar, wanneer, waarom, hoe) met als resultaat een (oprolbaar) nieuwsbericht. De meest simpele en neutrale vraag die je zult krijgen.

#3 Meerkeuzevraag

Een tweede soort vraag is de meerkeuzevraag. Die zijn niet bedoeld om je bewegingsvrijheid te geven, maar om je tot een keuze te verleiden. Want de vragensteller wil meer duidelijk van je wat je positie of mening is. Met een beetje intelligentie kom je er goed uit. Je kunt natuurlijk voor een van de voorgelegde opties kiezen (‘Vindt u het fijner om met Duitsland of met Engeland zaken te doen?”), maar een diplomatieker antwoord kan ook heel goed. Door bijvoorbeeld aan te geven dat het niet zo zwart-wit ligt, of dat beide opties zo zijn voordelen hebben.

#4 Speculatieve vraag

Een meerkeuzevraag kan vrij eenvoudig speculatief worden gemaakt. Door in een heet debat twee tegenstellingen te noemen als ‘keuze’ wordt een vraag al snel speculatief. Bijvoorbeeld bovenstaand voorbeeld kan erg speculatief worden: “Vindt u het fijner om met moslims of met joden zaken te doen?” Pats. Je zit in een frame of hoek waar je moeilijk uit komt.

Speculatieve vragen hoeven niet uit meerkeuzevragen te komen, overigens. Een journalist kan ook een voorbeeld geven hoe een bepaalde ontwikkeling zou gaan. En wat je dan zou doen. Je kunt de vraag pareren door te zeggen dat je niet wilt speculeren. Je kunt ook denken dat de vraag bedoeld is om je aan te sporen om met betere informatie te komen. Misschien trekt de interviewer de speculatieve vraag wel uit de kast omdat je te vaag bent in je reactie. Zie het als een teken aan de wand tijdens je gesprek.

#5 Confronterende vraag

Dicht bij de vorige vraag zit de vraag die je confronteert met een situatie, of met een eerdere uitspraak die je (of een andere speler) deed. De bedoeling is om nieuws uit je antwoord te halen.

Een confronterende vraag wil je uit de tent lokken, in de hoop dat je iets nieuws vertelt. Als een journalist bijvoorbeeld vraagt over klachten op medewerkers, dienstverlening of product, kan je je mond voorbij praten door er op in te gaan. Je zou ook kunnen antwoorden dat je geen klachten op grote schaal kent. Zolang je maar niet liegt of draait. Dat kan je op een later moment tegen je keren.

Een confronterende vraag van een interviewer kan ook het voorleggen van feiten zijn, die je al dan niet kent. Bijvoorbeeld als een journalist je confronteert met een uitspraak van een politieke partij, een lobbyist of een tegenstander van jouw beleid of opinie. Of als er mails, documenten of rapporten worden geciteerd.

Op zulke momenten moet je heel alert zijn. Spreek je emotie uit (“ik ben geschokt wat ik hoor”) en biedt handelingsperspectief (“We gaan dat uitzoeken. Ik kom daar op terug als ik dit intern heb besproken, daar kunt u mij aan houden.”). Kom na wat je belooft, of beloof het niet.